Over de universele herkenbaarheid en aantrekkingskracht van Wojak.
Frederik Van den Bril · Follow
· 7 min read · Jan 14, 2021
--
Wojak is een meme uit 2010, maar tien jaar later is hij plots terug hartstikke populair. Hoe komt dat? Waar komt Wojak vandaan en waar gaat hij naartoe?
Een paar lijnen in MS Paint en Wojak was geboren. Een melancholieke, kale man die hartzeer en eenzaamheid verbeeldt. Wojak vertegenwoordigt de pijn van het zijn, de menselijke conditie. Zijn simpele lijnen zorgen ervoor dat hij eindeloos kan worden aangepast en gemodificeerd. Zo figureert hij als archetype voor de moderne mens én template voor steeds meer nieuwe memes.
Wojaks oorsprong is een mysterie, zoals zo vaak bij internet memes. Wojak zou Poolse roots hebben, maar zeker zijn we niet.
Wojak was altijd een expressie van hartzeer. Eén van de eerste Wojak-posts die Know Your Meme kon opgraven, dateert uit 2010 en werd gepost op 4chan: “that feeling when you don’t have a girlfriend”.
Wojak werd ‘Feels Guy’, een visuele uitdrukking van moeilijke en pijnlijke situaties. ‘Feels’ is intussen ingeburgerde internet slang voor gevoelens. “That Feel When” of “TFW” werd een veelgebruikte internet snowclone.
Wojak gaat al mee sinds 2010, maar in 2020 was Wojak overal. Dat komt omdat er afgelopen jaar heel erg populaire variaties ontstonden. We bespreken er een paar.
Schopenhauer van den Aldi
2020 was een prima jaar voor doemdenken. Enter Doomer, een depressieve Wojak, met een nihilistische blik op het leven. Je zou hem ook wel een beetje de Schopenhauer van den Aldi kunnen noemen.
De Doomer-memes in hun originele vorm zitten vaak vol antisemitische, racistische verwijzingen en ook het incel-slachtofferschap is nooit veraf. Ondertussen is de subreddit r/Doomers verbannen door Reddit “wegens geweld en haat”.
Zijn vrouwelijke tegenhanger is Doomer Girl of Doomerette. In de originele Doomer-memes is de grap is ten koste van Doomer Girl, want ze herkent niet dat zij en Doomer een perfecte match zouden zijn en wijst hem af omwille van oppervlakkige redenen. Die onwillige vrouwen toch!
Einde verhaal? Nee. Het internet zou het internet niet zijn als het geen nieuwe draai gaf aan Doomer-girl. Heel wat mensen waren oprecht fan van haar looks en begonnen fan art te maken. Doomer Girl werd voor hen een inspiratiebron. Al snel werden memes met Doomer Girl in die nieuwe context populairder en wijdverspreider dan het origineel.
“A cruel idea gets whittled down and recirculated without context, because its origin is less interesting than the creative possibilities.”
Arische Wojak en zijn huisvrouw
Nog een voorbeeld van een erg populaire Wojak in 2020: Trad Girl. Trad Girl is de ‘ideale’, traditionele huisvrouw met conservatieve waarden en normen. Haar tegenspeler is ‘Nordic Gamer’ oftewel Yes Chad. Het Arische nazi-ideaal is hier bewust niet veraf: blond, blauwe ogen, Kaukasiche trekken.
Op het internet heerst een discussie of je Trad Girl mag gebruiken of niet, gezien de antisemitische roots. Veel internetgebruikers zijn zich simpelweg niet bewust van deze associatie en gebruiken het als een vrouwelijke Wojak.
Een meme is geen enkelvoudige culturele component, maar een begrippenkader, een collectie van betekenissen. Hij fungeert als een drager van boodschappen, als een canvas, als een template. Dat verklaart waarom hetzelfde meme-format ingevuld kan worden door zowel extreemlinks als extreemrechts.
In de “Me at 29”-meme was dit duo populair om de verschillen tussen huidige en vorige generaties te duiden. Vooral hoe huidige jongeren achterstaan op het vlak van mijlpalen zoals huizen kopen, kinderen maken, etc.
Black Wojaks Matter
Toepasselijk genoeg kreeg Wojak in hetzelfde jaar als de massale BLM-protesten er zwarte broeders en zusters bij. Er kwamen zwarte versies van Chad, Emo Feels Guy, en heel wat andere nieuwe Wojaks.
De eerste versies werden gebruikt door zwarte mensen om sarcastisch commentaar te geven op goed-bedoelende witte mensen die zich heel wat vinden, omdat ze bondgenoten zijn van de zwarte gemeenschap. Even goed werden er memes gemaakt om minder goed-bedoelende witte mensen op de korrel te nemen.
De maker van de Black Wojaks, een 17-jarig meisje, kreeg doodsbedreigingen. Black Wojaks mogen niet bestaan omdat ze, wel ja, zwart zijn. Niets beter om de racistische beerput van 4chan te ‘triggeren’, om aan de haal te gaan met hun figuurtjes.
De nieuwe Wojaks, zoals de nieuwe iteraties van Doomer Girl of Black Wojacks, werden ook om een andere reden slecht onthaald door heel wat internetgebruikers, zeker de ‘hardcore fans’ op 4chan. De nieuwe Wojaks zouden ‘te mooi’ zijn, te netjes afgewerkt. Op het internet ontstond discussie: mogen Wojaks wel mooi zijn?
Het internet viert het lelijke, het morsige en het amateuristische. Hoe sneller gemaakt, hoe beter, want op allerhande fora is het vooral zaak om snel te zijn. Liefst in MS Paint, met de losse pols of overduidelijk gephotoshopt.
Dit wordt geanalyseerd in de zeer lezenswaardige paper: ‘It’s Supposed To Look Like sh*t: The Internet Ugly Aesthetic’.
“The internet has long-term aesthetic trends, one of which is Internet Ugly, a previously unnamed style that runs through many separate pieces of online culture, but especially through memetic content. Internet Ugly can be created by amateurs without specific aesthetic intention, or by creators choosing it intentionally as a dialect. It spreads on the internet thanks to the medium’s unique bottom-up architecture. Many memes begin in Internet Ugly but evolve away from it.”
De auteur Nick Douglas legt uit hoe, naarmate een meme zich verder verspreidt, er altijd een punt komt waarop mensen met tijd, talent en goesting de meme onder handen nemen en er een mooiere versie van maken. Zeer veel populaire memes worden met zeer veel inspanning “verbeterd” waardoor het oorspronkelijk amateurisme verdwijnt.
Zijn Wojaks de nieuwe Rage Comics?
Een perfect voorbeeId van ‘Internet Ugly Aesthetic’ zijn de Rage Comics. Voor de Zoomers onder ons: die domineerden tussen 2008 en 2010 het internet, ze waren alomtegenwoordig. De eerste rage comics gingen over — jawel — woede. Zoals FFFFFFFUUUUUUUU. Later kwamen daar een hele reeks andere emoties bij zoal Trollface, Forever Alone en Me Gusta.
Kijken we vandaag naar Rage Comics, dan denken we: zo gedateerd. Cringe is het goede woord. De personages waren blanke canvassen, templates voor een archetype van een persoon: ‘derp’ en ‘derpina’. De kracht van Rage Comics? De flexibiliteit die het bood. Het is moeilijk om de viraliteit en populariteit van een meme te voorspellen, maar flexibiliteit is daarbij een eigenschap die zeker helpt.
Rage Comics zijn al verschillende keer doodverklaard, toch spreken heel wat mensen dit jaar ook van een revival. Veel internetgebruikers en memes zeggen dat de Wojaks gewoon Rage Comics 2.0 zijn. Net zoals de Rage Comics zijn Wojaks alomtegenwoordig en bijna op elke situatie en context toepasbaar.
Memes komen, memes gaan, maar Wojak blijft bestaan.
Dankzij talloze nieuwe variaties die ontstonden én blijven ontstaan was Wojak in 2020 terug erg populair. Voor veel mensen zijn de Wojaks bovendien een terugkeer naar de Rage Comics uit 2010. Het toont aan dat memes nooit helemaal doodgaan.
Memes zijn ook niemands eigendom, waardoor verschillende groepen mensen er andere dingen mee gaan doen. Memes zijn een vorm van gatekeeping om de in- en de uit-groep te bepalen. Pepe The Frog werd als onschuldige cartoon-kikker een haat-symbool, maar Wojak legde de omgekeerde weg af.
Dit is een proces dat we al heel vaak hebben gezien bij memes. Ze worden geboren in een bepaalde context, vervolgens toegeëigend en gehercontextualiseerd in een nieuwe context. Dat is helemaal geen anomalie, maar juist fundamenteel voor het proces van memes. Bij een grote groep internetgebruikers, waaronder op fora als 4chan, wordt kwaad gereageerd op dat proces, maar tegenhouden kunnen ze het niet.
Kunstcriticus John Berger zei ooit in Ways of Seeing dat mensen altijd op zoek zijn naar weerspiegelingen van zichzelf in afbeeldingen. “We kijken nooit naar slechts één ding, we kijken altijd naar de relatie tussen die dingen en onszelf.” Dat maakt ze écht lege canvassen, ware archetypes, die we kunnen invullen met onze eigen gedachten en gevoelens. Of het nu Wojaks of Rage Comics, memes zijn de spiegels van de ziel.
