The Fabelmans (2022) recensie, Steven Spielberg (2024)

Regie: Steven Spielberg | 151 minuten | drama | Acteurs: Michelle Williams, Paul Dano, Seth Rogen, Gabriel LaBelle, Mateo Zoryan, Keeley Karsten, Alina Brace, Julia Butters, Birdie Borria, Judd Hirsch, Sophia Kopera, Jeannie Berlin, Robin Bartlett, Sam Rechner, Oakes Fegley, Chloe East, Isabelle Kusman, Chandler Lovelle, Gustavo Escobar, Nicolas Cantu

Vraag een willekeurige voorbijganger de naam van een filmregisseur te noemen; de kans is aanzienlijk dat het antwoord ‘Steven Spielberg’ is. Zijn naam is haast een synoniem voor film geworden en zijn oeuvre is zo uitgebreid en gevarieerd dat iedereen wel eens een film van zijn hand heeft gezien. Spielberg wordt gezien als de grondlegger van het fenomeen ‘blockbuster’, met het meer dan honderd miljoen dollar opbrengende ‘Jaws’ (1975) als prominentste voorbeeld. Dat leverde hem ook kritiek op, waarna Spielberg in de jaren negentig een andere weg insloeg en met kleinschaligere, meer artistieke films als ‘Schindler’s List’ (1993) en ‘Saving Private Ryan’ (1998) bewees meer in zijn mars te hebben dan alleen maar kaskrakers en spektakelfilms. Als je zo’n rijk oeuvre hebt, is het lastig om iets nieuws te verzinnen. Spielberg ging bij zichzelf te rade: ‘als ik één film zou moeten maken die ik nog niet gemaakt hebt, iets dat ik heel graag wil doen op een heel persoonlijk niveau, wat zou dat zijn? En er was één verhaal dat ik heel graag wilde vertellen.’

‘The Fabelmans’ (2022) is het verhaal van Spielbergs eigen jeugd. Zijn ouders zeurden hun zoon jarenlang aan zijn hoofd: ‘wanneer ga je nou eens dat verhaal vertellen over onze familie?’. Helaas hebben ze het niet meer mee mogen maken, want beiden zijn inmiddels overleden. Door deze film toch te maken, eert Spielberg niet alleen zijn ouders, maar etaleert hij tevens waar zijn diepgewortelde liefde voor cinema vandaan komt. Het is tevens zijn allereerste ‘coming-of-age’ verhaal, waarin hij wil laten zien welke lessen hij in de periode tussen zijn zevende en achttiende jaar geleerd heeft. Niet alleen als beginnend filmmaker, maar ook op persoonlijk vlak. ‘Door wat er gebeurde in die periode, zag ik mijn vader en moeder niet alleen meer als ouders, maar als echte mensen.’

Sammy Fabelman is nog een klein jongetje (en wordt in deze fase gespeeld door Mateo Zoryan) wanneer zijn vader Burt (Paul Dano) en moeder Mitzi (Michelle Williams) hem voor de allereerste keer meenemen naar de bioscoop. De film – ‘The Greatest Show on Earth’ (1952), een circusfilm van Cecil B. deMille en destijds een box office succes, maar later de boeken ingaand als een van de minst verdiende ‘Best Picture’-Oscarwinnaars ooit – maakt zo’n diepe indruk op de kleine Sammy, dat hij thuis zelf een en ander begint na te spelen met zijn eigen treinset. Vooral de scène waarin een trein ontspoort is een onuitputtelijke bron van inspiratie. Burt koopt een 8mm camera voor zijn zoon en daarmee is Sammy’s lot bezegeld. Een filmmaker is geboren en de fantasie van de kleine jongen kent geen grenzen. Dus worden zijn jongere zusjes in wc-papier gewikkeld voor Sammy’s eerste mummiefilm en maakt hij later met zijn vrienden van de padvinderij ‘Escape to Nowhere’, een veertig minuten durende oorlogsfilm opgenomen in de woestijnen van Arizona. De kenners zullen in deze vroege werkjes – nabootsingen van echte films van de jonge Spielberg, maar door de regisseur en zijn director of photography Janusz Kaminski flink opgepoetst – een aantal kenmerkende technieken herkennen van de grote meester. Overigens heeft Gabriel La Belle de rol van Sammy Fabelman, tegen de tijd dat hij ‘Escape to Nowhere’ draait, inmiddels overgenomen van Zoryan.

Sammy’s vader en moeder hadden niet meer van elkaar kunnen verschillen. Burt is een wat stijve ingenieur die zich bezighoudt met de ontwikkeling van computers, zakelijk en nuchter. Moeder Mitzi is pianiste, die van de ene emotie in de andere schiet en graag in het middelpunt van de belangstelling staat. Aan afwassen doet ze niet; gegeten wordt er van wegwerpborden en dito bestek – ja, ook als de grootouders op visite zijn – en heeft iedereen zijn bord leeg, dan gaat gewoon het tafelkleed met servies en bestek erin de prullenbak in. Met haar deelt Sammy zijn passie en creativiteit, maar haar gedrag begrijpt hij niet altijd. Negen van de tien keer schuift familievriend Benny (Seth Rogen) aan en als het gezin voor Burts werk weer eens naar de andere kant van het land moet verhuizen, staat Mitzi er altijd op dat hij met hen mee gaat. Dat daar een reden voor is, ontdekt Sammy als hij door het beeldmateriaal gaat dat hij op verzoek van zijn vader maakte tijdens een campingtrip met het gezin. In een prachtige, adembenemende scène, begeleid (waarschijnlijk voor de laatste keer) door muziek van Spielbergs vaste componist John Williams, komt de tiener voor een moreel dilemma te staan.

Rond die tijd komt ook Sammy’s oud-oom Boris (Judd Hirsch) plotseling aanwaaien om zijn achterneef een inspirerende preek te geven over hoe kunst en familie niet samengaan. Hoewel Hirsch amper vijf minuten in beeld is, maakt hij een onuitwisbare indruk. Maar de familie heeft geen tijd om hier lang bij stil te staan, want de volgende verhuizing dient zich alweer aan, naar Californië. Hier neemt Spielberg ons mee in zijn lastige tijd op de middelbare school, waar hij gepest vanwege zijn Joodse afkomst. Ook hier blijkt de camera zijn redding. Terwijl hij zijn eerste prille liefde ervaart, besluiten zijn ouders definitief uit elkaar te gaan.

‘The Fabelmans’ is een diep persoonlijke film, waarin Spielberg niet alleen zijn eigen geschiedenis en ontwikkeling als filmmaker uit de doeken doet, maar waarmee hij tevens iets wil rechtzetten uit zijn verleden. Jarenlang hield hij zijn vader verantwoordelijk voor de scheiding van zijn ouders. Met deze film erkent hij dat hij het nooit zo zwart-wit had moeten zien, dat er veel meer aan de hand was. De jonge Gabriel La Belle is dé ontdekking van het jaar. Een jong talent dat knap weerwerk biedt aan meer ervaren kanonnen als Williams, Dano en Hirsch. Williams verdiende een Oscarnominatie voor haar rol als Mitzi Fabelman; ze krijgt van Spielberg alle ruimte om te schitteren als de manisch depressieve moeder. Het ene moment uitbundig tijdens een nachtelijke dans in de natuur, het volgende verzwolgen door depressieve gevoelens. Tussen haar en La Belle knettert het met name wanneer Sammy zijn moeders geheim ontdekt heeft, maar zij dat nog niet weet en de liefde tussen moeder en zoon zwaar onder druk komt te staan. Of Spielberg zijn vader bewust als een goeiige sul heeft afgeschilderd, bij wijze van goedmaker, dat weet alleen de filmmaker zelf. Dat hij voor zijn zoon geen carrière ziet als filmmaker (volgens hem een ‘hobby’) en hem aanspoort om een echte baan te zoeken, is eigenlijk het enige wat voor een beetje wrijving tussen de twee zorgt.

Natuurlijk is het een geromantiseerde versie van Spielbergs leven, maar in een film over Hollywoods meest gerenommeerde filmmaker past dat eigenlijk wel. Met ‘The Fabelmans’ heeft hij zich proberen te verzoenen met het imperfecte huwelijk van zijn ouders. En dat doet hij op de enige manier waarop hij dat kan: door er een film over te maken. Tegelijkertijd deelt hij met zijn publiek hoe hij gegrepen werd door de magie van film en vooral de kracht van het filmmaken en hoe hij daarmee zijn publiek kan beïnvloeden. Aan het geniale einde van ‘The Fabelmans’ geeft Spielberg daar nog een fraai staaltje van weg, in een scène waarin hij zijn eerste echte stappen in de showbusiness zet tijdens een ontmoeting met een illustere regisseur (cameo van weer een andere legendarische filmmaker). Het stokje wordt op symbolische wijze overgedragen aan een nieuwe generatie die de filmwereld definitief zal veranderen!

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 2 februari 2023